System dozoru elektronicznego jest to jeden z systemów wykonywania krótkoterminowej kary pozbawienia wolności. Polega on na kontrolowaniu zachowania skazanego przebywającego poza zakładem karnym przy użyciu elektronicznej aparatury monitorującej. Zastosowanie bezwzględnej kary pozbawienia wolności według założeń polskiego prawa karnego zawsze powinno stanowić ultima ratio, a więc kara taka powinna być orzekana jedynie w przypadku, gdy inne kary i środki karne okażą się być niewystarczające. Ze względu na możliwość uniknięcia negatywnych skutków umieszczenia skazanego w zakładzie karnym, zdecydowano się na wprowadzenie do polskiego porządku prawnego alternatywnego rozwiązania w postaci systemu dozoru elektronicznego.
Zaletą systemu dozoru elektronicznego jest przede wszystkim redukcja obciążenia systemu penitencjarnego. Dozór elektroniczny zmniejsza liczbę osób przebywających w zakładach karnych, co może pomóc w odciążeniu przepełnionych więzień i zmniejszeniu kosztów związanych z ich utrzymaniem. Dozór elektroniczny pomaga także utrzymać skazanemu kontakt z rodziną i bliskimi, co jest ważnym elementem procesu resocjalizacyjnego. Ponadto osoby, które odbywają karę w systemie dozoru elektronicznego, mają większą szansę na resocjalizację, ponieważ są w stanie uniknąć negatywnego wpływu środowiska więziennego i mogą wrócić do życia społecznego w bardziej kontrolowany sposób.
Dozór elektroniczny jest to kontrola zachowania skazanego przy użyciu środków technicznych. Z kolei systemem dozoru elektronicznego określamy ogół metod postępowania i środków technicznych służących do wykonywania dozoru elektronicznego. Dozór stacjonarny oznacza kontrolę przebywania skazanego w określonych dniach tygodnia i godzinach we wskazanym przez sąd albo komisję penitencjarną miejscu. Dozór mobilny polega na kontroli bieżącego miejsca pobytu skazanego, niezależnie od tego, gdzie przebywa. Natomiast przez dozór zbliżeniowy należy rozumieć kontrolę zachowywania przez skazanego określonej minimalnej odległości od osoby wskazanej przez sąd. Karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego wykonuje się tylko jako dozór stacjonarny. Środki karne i zabezpieczające w systemie dozoru elektronicznego wykonuje się jako dozór zbliżeniowy lub mobilny. Podstawa prawna dozoru elektronicznego znajduje się w art. 43a – art. 43zae Kodeksu karnego wykonawczego.
W praktyce dozór elektroniczny polega na zainstalowaniu w miejscu pobytu skazanego urządzenia monitorującego oraz umieszczeniu na jego ciele nadajnika radiowego. Osoba objęta dozorem, w godzinach określonych przez sąd, powinna znajdować się w miejscu zamieszkania. W przypadku naruszenia zasad harmonogramu powiadamiany jest sąd i kurator zawodowy, czuwający nad przebiegiem wykonywania kary.
Regulacje dotyczące technicznych aspektów dozoru elektronicznego znajdują się w rozporządzeniu ministra sprawiedliwości z dnia 27 lutego 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków technicznych urządzeń wchodzących w skład środków technicznych w systemie dozoru elektronicznego, a także sposobu organizowania tych urządzeń w system oraz sposobu przekazywania danych wewnątrz tego systemu. Katalog środków technicznych stosowanych do kontroli zachowania skazanego zawiera centralę monitorowania, system teleinformatyczny, za pomocą którego podmiot prowadzący centralę monitorowania, podmiot dozorujący, sądy, sądowi kuratorzy zawodowi i inne uprawnione podmioty przetwarzają informacje związane z organizowaniem i kontrolowaniem wykonywania kar w systemie dozoru elektronicznego, nadajniki oraz rejestratory stacjonarne i przenośne.
Do najczęstszych przestępstw, których sprawcy korzystają z dozoru elektronicznego są kradzieże, przestępstwa drogowe oraz przestępstwa gospodarcze. Obecnie, zgodnie ze statystykami, około 25% do 30% wniosków o dozór elektroniczny jest rozstrzygana pozytywnie.
Zgodnie z obowiązującymi obecnie przepisami sąd penitencjarny może udzielić skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, jeżeli zostały spełnione łącznie następujące warunki: wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą jednego roku i sześciu miesięcy albo wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności w wymiarze niższym niż trzy lata i któremu do odbycia w zakładzie karnym pozostała część tej kary w wymiarze nie większym niż sześć miesięcy, a nie jest on recydywistą, odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie stoją na przeszkodzie szczególne względy wskazujące, że w razie odbycia kary w tym systemie nie zostaną osiągnięte cele kary, skazany posiada określone miejsce stałego pobytu, osoby pełnoletnie zamieszkujące wspólnie ze skazanym wyraziły zgodę oraz odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie stoją na przeszkodzie warunki techniczne.
Przesłanką do negatywnego rozpatrzenia wniosku jest sytuacja w której, względy bezpieczeństwa i stopień demoralizacji a także inne szczególne okoliczności dotyczące skazanego, który nie rozpoczął wykonywania kary w zakładzie karnym, przemawiają za potrzebą osadzenia skazanego w zakładzie karnym.
Wniosek o dozór elektroniczny musi zostać sporządzony w formie pisemnej i złożony do sądu penitencjarnego w okręgu, w którym skazany przebywa lub odbywa karę pozbawienia wolności. Z wnioskiem może wystąpić sam skazany, jego obrońca, prokurator oraz kurator sądowy lub dyrektor zakładu karnego, w którym skazany odbywa karę pozbawienia wolności. We wniosku należy zawrzeć dane osobowe skazanego, określić sąd, który orzekł karę pozbawienia wolności, karę która ma zostać wykonana w systemie dozoru elektronicznego, miejsce odbywania dozoru elektronicznego oraz zgodę wszystkich pełnoletnich osób zamieszkujących pod tym adresem oraz ich dane kontaktowe, jak również właściwie go uzasadnić.
Do wniosku powinno się dołączyć wymagane zgody, dokumenty dotyczące sytuacji życiowej i zawodowej skazanego, m.in. umowę o pracę, opinie z pracy, poświadczenie naprawienia szkody, dokumentację zdrowotną oraz dokumenty poświadczające konieczność opieki nad osobą najbliższą. Jeżeli skazany odbywał karę pozbawienia wolności można dołączyć dokumenty dotyczące wykonywania tej kary.
Skazany podczas odbywania kary w systemie dozoru elektronicznego jest obowiązany pozostawać w wyznaczonym czasie w miejscu monitorowania. Czas dozwolonego oddalenia się z miejsca dozorowania nie może przekroczyć łącznie dwunastu godzin dziennie. Przedziały, w których skazany musi pozostawać w miejscu wykonywania dozoru określa sąd penitencjarny w postanowieniu, mając na względzie uzasadnione potrzeby skazanego. Przedziały te będą krótkie, w przypadku, gdy skazany nie pracuje, nie uczy się czy też nie ma innych stałych zajęć.
Skazany ma prawo się oddalić z miejsca stałego pobytu lub innego wskazanego miejsca, na okres nieprzekraczający dwunastu godzin dziennie, w szczególności w celu: wykonywania praktyk religijnych lub korzystania z posług religijnych, sprawowania opieki nad osobą małoletnią, osobą niedołężną lub chorą, kształcenia i samokształcenia oraz wykonywania twórczości własnej, korzystania z urządzeń lub zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych, komunikowania się z obrońcą, pełnomocnikiem, utrzymywania więzi z rodziną lub innymi bliskimi osobami, korzystania z opieki medycznej lub udziału w terapii, a przede wszystkim dokonania niezbędnych zakupów.
Istotną kwestią, wartą poruszenia przy omawianiu zagadnień związanych z elektronicznym dozorem, jest wykonywanie pracy przez skazanego. Niewskazane jest, aby sytuacja finansowa skazanego ulegała pogorszeniu wskutek odbywania kary. Skazany powinien przedłożyć harmonogram w którym uwzględni konkretnie oznaczony cel i czas w którym będzie chciał opuścić miejsce odbywania kary w celu pracy zarobkowej, co sąd penitencjarny powinien wziąć pod uwagę.
Skazani pracujący w warunkach dozoru elektronicznego powinni pamiętać o precyzyjnym informowaniu organów nadzoru o każdej, choćby nieznacznej zmianie w harmonogramie pracy, co powinno być zaakceptowane przez ich pracodawcę w celu uniknięcia nieprzyjemnych konsekwencji prawnych i zawodowych
Warunkowe zwolnienie z odbywania kary w systemie dozoru elektronicznego jest możliwe. Stanowi o tym art. 43ln Kodeksu karnego wykonawczego. O warunkowym przedterminowym zwolnieniu skazanego odbywającego karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego orzeka na posiedzeniu sąd penitencjarny, w którego okręgu skazany posiada miejsce stałego pobytu. Udzielając warunkowego przedterminowego zwolnienia, sąd uchyla zezwolenie na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Udzielenie warunkowego przedterminowego zwolnienia nie jest dopuszczalne wobec skazanego, który odbywa w systemie dozoru elektronicznego zastępczą karę pozbawienia wolności za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.
Podstawą prawną do sformułowania wniosku o zwolnienie z odbywania kary w systemie dozoru elektronicznego jest art. 77 Kodeksu karnego. Zgodnie z tą regulacją sąd może warunkowo zwolnić z wykonywania reszty kary wówczas, gdy postawa skazanego, jego właściwości i warunki osobiste, okoliczności popełnienia przestępstwa oraz zachowanie po jego popełnieniu i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, że skazany po zwolnieniu będzie stosował się do orzeczonego środka karnego lub zabezpieczającego i przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa. Na odmowne postanowienie sądu przysługuje zażalenie. Wniosek można ponownie złożyć po upływie trzech miesięcy od wydania postanowienia. Po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku o wcześniejsze zwolnienie z dozoru elektronicznego, sąd wyznaczy skazanemu okres próby. Okres próby nie może być krótszy niż dwa lata i nie może być dłuższy niż pięć lat. Sąd ma sześć miesięcy, od zakończenia okresu próby, na odwołanie przedterminowego zwolnienia. Jeżeli tego nie zrobi karę dozoru elektronicznego uznaje się za odbytą
Jeżeli przemawiają za tym ważne względy zdrowotne lub osobiste, sąd penitencjarny może zarządzić przerwę w wykonaniu kary w systemie dozoru elektronicznego. Sąd może odwołać przerwę w wykonaniu kary w systemie dozoru elektronicznego w razie ustania przyczyny, dla której została zarządzona, lub w wypadku gdy skazany nie korzysta z przerwy zgodnie z celem, w jakim została zarządzona, albo rażąco narusza porządek prawny. Na postanowienie w przedmiocie przerwy oraz odwołania przerwy przysługuje zażalenie.
Przepustka pozwala oddalić się osobie, wobec której orzeczono dozór elektroniczny poza miejsce odbywania kary na okres nieprzekraczający jednorazowo siedem dni. Należy pamiętać o konieczności poinformowania o tym sądu. Informacja o przepustce zostaje wprowadzona do systemu komunikacyjno-monitorującego.
Kancelaria Adwokacka Tomasza Bogdanowicza specjalizuje się w sprawach karnych, w tym także karnych - wykonawczych dotyczących wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, oferując profesjonalną pomoc prawną nie tylko na terenie Gorzowa Wielkopolskiego, ale także w takich miastach jak Myślibórz, Barlinek, Witnica, Kostrzyn nad Odrą, Sulęcin, Lubniewice, Strzelce Krajeńskie oraz Drezdenko.
